(bax: self-objectification)
(baxma: qadınlara obyekt kimi baxmaq)
günümüzün müasir dünyasında qadınlara seks obyekti kimi baxmaq pislənir. ancaq, kim deyir ki müasir dünyanın hər dediyi doğrudur? və kim deyir ki qadına cinsi obyekt kimi baxmaq olmaz? biraz doğrulardan söhbət edək. zira bu doğruları nə televiziyada nə mediada nə də hörtmət görən ya da hörmət görmək istəyən heç bir söz sahibi tanınmışlardan eşitmək mümkün deyil. niyə? çünki onlar tribunalara oynayırlar. doğruları gizləyirlər. əxlaq normlarına uyurlar. etik davranırlar. bir çox məhşur, istər yazar olsun istər başqa düşünür, adətən öz düşüncələrini gizləyirlər, zira əks halda auditoriyalarının böyük bir hissəsi onlara üz döndərəcəkdir. ikiüzlü davranırlar yəni. məsələn belə deyək hörmət gözləyən bütün insanlar qadın və kişinin bərabərliyindən dəm vuracaqdır, bunu qoruyacaqdırlar. səhv olsa belə, səhv olduğunu düşünsələr belə. söhbət hansı bərabərlikdən gedir? insan haqqları? bəli bərabərdirlər mənə görə də əlbətdə ki, o ayrı. amma məsələn, qadın və kişi zəkasının bərabərliyindən getsə söhbət, bu barədə tutarlı üç-beşi keçdim, tək elmi araştırma belə oxumamış istənilən özünü müasir dünya insanı göstərmək istəyən fərd şüvənliyini başına ataraq qadın və kişi zəkasının əlbətdə ki bərabər olduğundan və bunun əksini iddia edən insanın necə də patriarx, hörmətsiz və kinli bir şəxsiyyətsiz olduğunu irəli sürəcəklərdir. elə deyil. qadın və kişi zəkası bərabər (eyni) deyil. fərqlər var. ama bu, bu yazının mövzusu deyil. burada diqqət çəkmək istədiyim, insanların yalan yerə, doğruluğuna özləri inansa da inanmasa da, sırf "yaxşı insan" olmaq və cəmiyyət tərəfindən qəbul görmək üçün, axın istiqamətlərinə necə axabiləcəklərini göstərməkdir. yalan danışırlar. həm də gözünün içinə baxa-baxa. daha çox nümunə verə bilərəm, ancaq mövzuya girməliyəm. son bir nümunə də verim. amerikada, əvvəllər qara dərililərə qarşı bir diskriminasiya var idi, indi isə, qara dərilisi olsun, müsəlmanı olsun, imiqrantı olsun bu tip azınlıqları dəstəkləmək moddu. yəni belə deyək, bu onsuz da olması gərəkəndir. amma bunu könüldən istəməyən biri belə, sırf cəmiyyətdə qəbul görmək üçün özünü elə aparır, yalan danışır. suriyada ölən bir uşağı əslinə vecinə almayan biri, müasir modaya ayaq uydurmaq üşün tweet atır, və nə qədər üzüldüyünü bildirir. bunlar, ən azından, nəinki zərərsiz hətta bir mənada faydalı yalanlardır deyək. pisi də yaxşı davranmağa vadar edir deyək. amma, bəzi mövzular da var ki - indi bəhs edəcəyimiz kimi - cəmiyyətlərimizi yalanlarla doldurur və hamılıqla səhv yönləndiririk özümüzü.
sırf cəmiyyətdə qəbul görmək üçün yalan deməyə ehtiyac yoxdur. feminist sloganlar atıb qadınların hər yediyi poxu dəstəkləməyə də ehtiyac yoxdur. qadınlar mənim lüğətimdə iki -vəya daha çox- yerə bölünür: cinsi obyektlər və digər (insan olanlar, zavallılar və.s). eyni ilə kişilər kimi əlbətdə ki. sadəcə kişilərdə cinsi obyektlərin sayı daha azdır, obyektləşmə yenə var, ama fərqli sahələr də. məsələn heç bir dəyərə sahib olmayan bir kişi dəyərini bahalı maşın alaraq artırır, və ya pul ilə, kariyera ilə, iqtidar ilə, fiziki güc ilə (bədən şişirtmək) və s. bunlar da self-objectificationdır yəni özünü obyektləşdirmə, əşyalaşdırma, metalaşdırmadır. ama bu da, yazımızın mövzusu deyil.
əgər bir qadın özünü obyektləşdirirsə, birinin onu obyekt kimi görməyi ayıblanmamalıdır, zira o özü-özünü obyektləşdirir. bir qadın özünü cinsi obyekt kimi yetişdirirsə, elə də qəbul edilmək istəyir. hal hazırda, dünyamızda yaşayan qadınların böyük bir hissəsi hələ də bu təfəkkürlə yetişdirir özünü (yetişdirilir yox): bir obyekt olaraq. həm bədənini həm özünü cinsi obyekt olaraq yetişdirir qadınların böyük bir çoxunluğu. yetişdirilir demirəm diqqət edin, zira o faktoru bir kənara qoyaraq danışıram. qadınların tarix boyu belə formalaşdığını və bir kölə kimi saxlanılıb cinsi obyekt kimi yetişdirildikləri reallığını əlbətdə ki bilirəm, və bunu bəhanə olaraq qəbul edirəm. zira artıq tarixdə yaşamırıq. və onsuz da hal hazırda nəzərdə tuttuğum qadın stereotiplərini daha çox günümüzün ən inkişaf etmiş cəmiyyətlərindən seçirəm. zira geri qalmış üçüncü və ikinci dünya ölkəsi qadınlarına hələ də tarixi faktorlar təsir edir bəli, ancaq yenə də, bu belə bəhanədir. tarixin formalaşdırdığı sosial təsirləri deyil də, genetik təsirləri göz önünə ala bilərəm əlbətdə ki və alıram da. qadınların tarixdəki rolları onlarda genetik izlər buraxıb, formalaşdırıb, təkamüli istiqamətini müəyyən edib. bunu bir əks-arqument kimi qəbul edirəm və başa düşürəm. ancaq yenə də, bu bir qadının özünü cisni obyekt kimi yetişdirməsinə tamamilə səbəb ola bilməz. əslində, burada veriləcək ən gözəl sual budur: qadının özünü obyektləşdirməsi, ona sərf edirmi?? bəli! əlbətdə ki sərf edir. zira qadın bədəninin və qadının bazardakı dəyəri yüksəkdir. və mən, əxlaq peyğəmbəri deyiləm, bunları yazaraq, belə davranmamaları gərəkdiyini iddia etmirəm, qəttiyyən. diləyən istədiyi kimi davrana bilər əlbətdə ki. amma, özünü bir əşya kimi yetişdirən qadın, bunun nəticəsinə hazır olmalıdır: əşya kimi rəftar edilmək. və özünü müasir görüşlü göstərmək istəyənlərin əksinə, onlara doğruya-doğru rəfat edib onları sadəcə bir əşya, cinsi əşya kimi gördüyünü deyənləri qaralamamalıdırlar. ancaq, kimə nəyi başa salırsan? əşyaya nəyi başa salmağa çalışırsan?
inkişaf etmiş və ya seks azadlığının daha çox yayıldığı cəmiyyətllərdə cinsi obyektləşmə daha çoxdur, çox asan anlaşılacağı kimi, çünki orada qadın bədənini bir meta kimi sərgiləyə və sata bilir. azərbaycan kimi üçüncü dünya ölkələrində bu proses ya aşağı səviyyədə ya üstü örtülü formada baş verir. məsələn toya özlərini cinsi əşya kimi satmaq üçün və alıcı tapmaq üçün bəzəyib gedən qızlar. azərbaycan kimi ölkələrdə məsələn qızlar hansının döşlərinin ya çanağının böyük olması üstündə açıq aşkar rəqabət aparmırlarsa, inkişaf etmiş cəmiyyətlərdə bu prosses açıq aşkar aparılır.
amerikalı yeniyetmələr məsələn, 13-14 yaşdan başlayaraq cinsi obyetk olma yarışına girirlər. istisnaları çıxmaq şərti ilə bütün amerikalı yeniyetmələr bu yarışın içinə girir. kimin çanağı böyükdür davası, rəqabət başlayır. sonradan bəziləri o yoldan ayrılıb özünü bir insan kimi yetişdirməyə davam edir, bəzisi elə də davam edir, bir əşya kimi işlədilib bir kənara atılmasına baxmayaraq. indi yeniyetmə belə olmayan iki qızdan misal gətirəcəm məsələn;
işdən bir ukraniyalı qızın instagramda paylaşdığı
sloganını görmüşdüm yaxınlarda. belə deyirdi:"mən 2016-cı ildə gördüyünüz ən dolğun (fit) beçə olacağam!"
fitnesə gedir bu qız, budlarını şişirir və bunla fəxr edir və pilus özünü "beçə" adlandırmaqda heç bir problem görmür və bir rəqabətə girir: ən fit qız mən olmalıyam!! belə rəqabət olan ölkələrdə qızlar üçün fitnes çox vacibdir, sağlıqdan əlavə, bir qızın bədəninin formunu qoruyub cinsi obyektləşmə yarışında qala bilməsi üçün.
yenə başqa tanış bir qızın daha betər paylaşımı
:"götüm getdikcə böyüyür. heç bir kişi problemim yoxdur. saçım uzanır. həyat gözəldir".
bəli. gördüyünüz kimi. hər şey göz qabağındandır. şərhə ehtiyac duymuram.
bu qadınlar, populyar qadınları nümunə götürürlər, ona görə hərəkət edirlər, və özlərini bir cinsi əşya kimi yetişdirirlər, bunu normal sanırlar. şəxsiyyətlərinin üstündə işləmirlər. oxumurlar. düşünmürlər. bu xəstəlikdir. bu ən ifrat dərəcədə nümunələrdir əlbətdə ki. ancaq ortalama bir qızın belə hər gün, hər həftə saçını başını düzəltməyə, alış veriş etməyə və ya etməsə belə internetdə saatlarca ala bilmədiyi paltarlara, əşyalara baxıb dərdlənməyə və.s ayırdığı vaxtı düşünün. bu qadınlara zərrə qədər hörmətim yoxdur. cinsi obyekt kimi baxıram. cinsi ehtiyacımı təmin etmək üçün istifadə ediləcək bir alət kimi baxıram. və bunda heç bir problem görmürəm. yanılqıya düşərək bu qadınların sadəcə bədənini açıb nümayiş etdirənlər və ya yuxarıdakı nümunə iki qız kim olduqlarını sanmayın, daha fərqli formaları da var bu tip qadınların. Tam olmasa da, özünü obyektləşdirmə simptomlarını bir çox qadında görmək olar. özlərini insan olaraq inkişaf etdirməyən, oxumayan, fərdi maraqları olmayan (moda, geyim, və.s xaricində) qadınlardır. bu tiplər, oxusa belə, ya sırf göstəriş xatirinə oxuyurlar, ya bestsellerləri yenə oxumaq xatirinə oxuyurlar ya da zatən moda kitabları və.s oxuyurlar.
Bu qadınlar özlərinə sual verməlidirlər, bir kişi mənimlə yatmaqdan başqa nə istəyə bilər ki? Varlığım boş və mənasız deyilmi? Ət və sümükdən başqa nəyəm mən?
təkamülü, biologiyanı, qadın genlərinin bədənini seksi göstərərək alıcı tapmaq istəməsini və s. çox yaxşı bilir və başa düşürəm. amma bu çox yersiz səslənmirmi? bir qadın düşün, bir insan, bütün ömrünü özünü cinsi əşya kimi yetişdirsin, sonra nəsə deyəndə də cavab verilsinki " bizim də genetikamız budu da neyləyək" ala?? o zaman, səni genlərin, bədənin, heyvani impulsların idarə edirsə hələ də, sənə insan deməyək biz yaxşısı? şüur dediyimiz şey burda ortaya çıxmırmı onsuz da? təcavüz dediyimiz şey də heyvani bir hiss deyil mi? kişilərin genində də bu yoxdurmu? onu da normal sayaq?
bizlər, artıq təkamülümüzü dəfələrlə qabaqlayaraq irəliyə keçmişik və öz təkamülümüzə təsir edirik. qadınalar artıq formal vəzifələrindən -uşaq doğma, böyütmə- ayrılaraq azad olmağa başlayırlar. ancaq, idarəni bədənlərindən alıb şüurlarına verməlidirlər. əlbətdə ki, istədikləri kimi edə bilərlər, özlərini bir əşya kimi yetişdirməyə davam da edə bilərlər, mənim problemim deyil. gözəl (qeyri-fiziki görünüş mənasında) qadınlar, onsuz da varlar, intellektual qadınlar, oturub istədiyin mövzuda müzakirə apara biləcəyin qadınalar, bir qadın kimi yox bir fərd kimi görə biləcəyin qadınlar. sayları azdı, ama olsun, buna görə də zatən dəyərləri yüksəkdir.
bir də, unutmadan bu nüansı da qeyd edim; bir qadının bədənini istifadə etməsi, və ya bədənini fitneslə daha da seksi görünməsini istəməsi ya saçını başını düzəldib paltarına diqqət etməsi və.s o demək deyil ki bu qadın mütləq bəhs etdiyimiz özünü cinsi obyekt kimi yetişdirənlər qrupuna daxildir, xeyir. öz şüur inqilabını etmiş hər azad qadın əlbətdəki istədiyini etməkdə sərbəstdir. bədənini istədiyi kimi istifadə edə bilər, eynilə kişilər də həmçinin. burdakı nüans, bu qadının işi gücü tamamı ilə bundanmı ibarətdir, yoxsa yox? dərdi səri bədənidirmi, başqalarının onun haqqında nə düşünməsidirmi , işi-gücü başqa qızlara gözəllik rəqabətindədirmi, gözəlliyi və bədəni üçün diqqət mərkəzinə soxurmu özünü? və s.
əlaqədar bir ted çıxışı;
https://youtu.be/kMS4VJKekW8